گفت‌وگو با سیدمحسن مصطفی‌زاده، شاعر پیش‌کسوت آیینی | دعبل صدای مظلومیت خاندان نبوت است
شناخت دعبل خزاعی در گفت‌وگو با سیدمحسن مصطفی‌زاده، شاعر و پژوهشگر مشهدی، که اشعار او را برای نخستین بار به نظم فارسی ترجمه کرده است.
رضا سبزه قبا / به گزارش شهرآرانیوز، دعبل خزاعی یکی از شاعران سرشناسی است که در رثای اهل بیت عصمت و طهارت (ع) اشعاری به زبان عربی سروده است. او که عمری طولانی داشته محضر امام موسی‌کاظم (ع)، امام هشتم شیعیان (ع) و فرزند ایشان، امام جواد (ع) را درک کرده است. او از ادبای سرشناس زمانه خودش بوده که به واسطه ارادتش به اهل‌بیت (ع) در تاریخ مانا شده است. علاوه بر این دعبل را از محدثان حدیث نیز می‌شناسند. به دلیل طعنه‌هایی که در اشعارش به خلفای عباسی در دشمنی کردن با امامان معصوم داشته مورد آزار و اذیت ایشان قرار گرفته و دست آخر به دست آنها کشته شده است. درباره دعبل خزاعی سخن فراوان است در این نوشتار، نگاه او در برائت دشمنان اهل‌بیت و دوستی با ایشان را بررسی کنیم.
به همین منظور سراغ سیدمحسن مصطفی‌زاده، شاعر و پژوهشگر مشهدی، که اشعار او را برای نخستین بار به نظم فارسی ترجمه کرده است رفتیم و درباره شاخصه‌های شعری دعبل خزاعی نظرش را جویا شدیم.
تبرای شعر
دعبل خزاعی در عصر بنی‌عباس سال ۱۴۸ هجری متولد شده و سال ۲۴۶ هجری از دنیا می‌رود. او بیش از پنجاه سال از ۹۸ سالی که زندگی کرده را با شعر و ادبیات با دشمنان اهل‌بیت (ع) مبارزه کرده است. مصطفی‌زاده می‌گوید: بیش از پنجاه سال از عمر خود را پنهان از خلفای وقت زندگی می‌کرد و مدام محل زندگی‌اش را عوض می‌کرد.
با اتکا و استناد به این گفته می‌توان دریافت که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر دعبل خزاعی برائت جستن از مستکبرین و دشمنان خاندان نبوت بوده است، مصطفی‌زاده با تأیید این موضوع می‌گوید: این یکی از مشخصه‌های شعری دعبل خزاعی است که در مبارزه با حاکمان مستبد و ظالم عصر خود بود. او در مبارزه شعری و در مبارزه فرهنگی در برابر ستم خلفای بنی‌عباس ممارست داشته و این از شاخصه‌های مهم شعری اوست. اگر به مجموعه اشعار او توجه کنید نوعی نگرش را پیدا خواهید کرد که به ستمگران و خلفای بنی‌عباس انتقاد می‌کرده است.
به گفته این پژوهشگر شعر و ادبیات آیینی، از همین رو خلفا هم با او سر ستیز داشتند و در همه عمر دعبل سعی داشتند به او آسیب بزنند و او را از میان بردارند تبری و دشمنی کردن با دشمنان اهل‌بیت (ع) شاخص‌ترین عنصر شعری اوست.
تولای شعر
ارادت به امامت امام هشتم (ع) دیگر ویژگی شعر اوست. به گفته مصطفی‌زاده دعبل زمانی که می‌فهمد امام رضا (ع)، ولی عهد شده‌اند تلاش می‌کند به همراه نزدیکانش خود را به امام زمانش برساند: او تمام مسیر سیر امام رضا (ع) از مدینه تا خراسان را طی می‌کند تا به ایشان بپیوندد؛ چند ماهی طول می‌کشد تا او خدمت امام (ع) برسد. در همان مسیر قصیده معروف «مدارس آیات» را می‌سراید. این قصیده در مدح امام رضا (ع) و در توصیف مظلومیت خاندان نبوت (ع) در طول تاریخ است. همچنین در این قصیده به ستمگری حاکمان جبار علیه امامان شیعه نیز اشاره شده است. آن‌قدر این شعر تاثیر گذار است، که وقتی امام رضا (ع) این شعر را می‌شنوند از حقانیت و زیبایی آن متاثر می‌شوند و نقل است که اشک می‌ریزند.
صله دادن به شعرا از سنن پیشوایان دین بوده است و حضرت علی‌بن‌موسی الرضا (ع) هم بابت این قصیده به دعبل هدیه‌ای می‌دهند. حتی مصطفی‌زاده می‌گوید امام هشتم (ع) علاوه بر مبلغی که نقدا به او می‌دهند، پیراهنی از لباس‌های خودشان را نیز به او هدیه می‌کنند بعد از این رفتار امام معصوم (ع)، مأمون و وزرا و درباریانش نیز برای ظاهرسازی از دعبل می‌خواهند تا آن قصیده را برایشان بخوانند و آنها نیز تحفه‌هایی را به دعبل می‌دهند. بعد از اینکه دعبل از نزد امام
رضا (ع) باز می‌گردد دوباره حاکمان به رویه خود ادامه می‌دهند و به تعقیب دعبل می‌پردازند.
به نظر این شاعر و پژوهشگر مشهدی عشق به اهل‌بیت (ع) همه زندگی دعبل را فرا گرفته بود و شاید یکی از علل ماندگاری‌اش هم همین باشد که این عشق و ارادت در اشعارش بازتاب داشته است: دعبل اشعار بسیاری در این زمینه دارد. او حتی با ابراز ارادت به امام هشتم (ع) و اجداد طاهرینش (ع) باز هم به برائت‌جویی از مخالفان این خانواده مطهر (ع) می‌پرداخته است. همین است که دعبل را همواره در دشمنی با خلفای عباسی می‌بینیم در حدی که او در نیمه دوم عمر خود حتی یک روز آرام نداشته و همواره در حال گریز از دست مأموران مامون بوده است.
اولین ملک‌الشعرای آستان
شعرخوانی در حضور امام رضا (ع) و هدیه گرفتن از ایشان و حتی اشک ریختن این امام معصوم (ع) هنگام شنیدن شعر باعث می‌شود مصطفی‌زاده عنوان «نخستین ملک‌الشعرای آستان مقدس رضوی» را به او نسبت دهد، او در این‌باره می‌گوید: به نظرم دعبل اولین ملک‌الشعرای آستان مبارک است. این سخن را هم به این دلیل می‌گویم که او تنها شاعری بوده که در محضر مبارک امام رضا (ع) شعر خوانده و از ایشان هدیه دریافت کرده است. چه چیزی از این بهتر که دلیلی باشد تا دعبل را به این عنوان بخوانیم. در پنجاه سال گذشته ده‌ها ملک‌الشعرای آستان قدس داشته‌ایم، همه آنها شعر‌های بی‌نظیری برای اهل بیت (ع) سروده‌اند؛ ولی تنها شاعری که برتری و نفوذ شعرش را خود حضرت (ع) تأیید کرده‌اند، دعبل بوده است.
به همین منظور سراغ سیدمحسن مصطفی‌زاده، شاعر و پژوهشگر مشهدی، که اشعار او را برای نخستین بار به نظم فارسی ترجمه کرده است رفتیم و درباره شاخصه‌های شعری دعبل خزاعی نظرش را جویا شدیم.
تبرای شعر
دعبل خزاعی در عصر بنی‌عباس سال ۱۴۸ هجری متولد شده و سال ۲۴۶ هجری از دنیا می‌رود. او بیش از پنجاه سال از ۹۸ سالی که زندگی کرده را با شعر و ادبیات با دشمنان اهل‌بیت (ع) مبارزه کرده است. مصطفی‌زاده می‌گوید: بیش از پنجاه سال از عمر خود را پنهان از خلفای وقت زندگی می‌کرد و مدام محل زندگی‌اش را عوض می‌کرد.
با اتکا و استناد به این گفته می‌توان دریافت که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر دعبل خزاعی برائت جستن از مستکبرین و دشمنان خاندان نبوت بوده است، مصطفی‌زاده با تأیید این موضوع می‌گوید: این یکی از مشخصه‌های شعری دعبل خزاعی است که در مبارزه با حاکمان مستبد و ظالم عصر خود بود. او در مبارزه شعری و در مبارزه فرهنگی در برابر ستم خلفای بنی‌عباس ممارست داشته و این از شاخصه‌های مهم شعری اوست. اگر به مجموعه اشعار او توجه کنید نوعی نگرش را پیدا خواهید کرد که به ستمگران و خلفای بنی‌عباس انتقاد می‌کرده است.
به گفته این پژوهشگر شعر و ادبیات آیینی، از همین رو خلفا هم با او سر ستیز داشتند و در همه عمر دعبل سعی داشتند به او آسیب بزنند و او را از میان بردارند تبری و دشمنی کردن با دشمنان اهل‌بیت (ع) شاخص‌ترین عنصر شعری اوست.
تولای شعر
ارادت به امامت امام هشتم (ع) دیگر ویژگی شعر اوست. به گفته مصطفی‌زاده دعبل زمانی که می‌فهمد امام رضا (ع)، ولی عهد شده‌اند تلاش می‌کند به همراه نزدیکانش خود را به امام زمانش برساند: او تمام مسیر سیر امام رضا (ع) از مدینه تا خراسان را طی می‌کند تا به ایشان بپیوندد؛ چند ماهی طول می‌کشد تا او خدمت امام (ع) برسد. در همان مسیر قصیده معروف «مدارس آیات» را می‌سراید. این قصیده در مدح امام رضا (ع) و در توصیف مظلومیت خاندان نبوت (ع) در طول تاریخ است. همچنین در این قصیده به ستمگری حاکمان جبار علیه امامان شیعه نیز اشاره شده است. آن‌قدر این شعر تاثیر گذار است، که وقتی امام رضا (ع) این شعر را می‌شنوند از حقانیت و زیبایی آن متاثر می‌شوند و نقل است که اشک می‌ریزند.
صله دادن به شعرا از سنن پیشوایان دین بوده است و حضرت علی‌بن‌موسی الرضا (ع) هم بابت این قصیده به دعبل هدیه‌ای می‌دهند. حتی مصطفی‌زاده می‌گوید امام هشتم (ع) علاوه بر مبلغی که نقدا به او می‌دهند، پیراهنی از لباس‌های خودشان را نیز به او هدیه می‌کنند بعد از این رفتار امام معصوم (ع)، مأمون و وزرا و درباریانش نیز برای ظاهرسازی از دعبل می‌خواهند تا آن قصیده را برایشان بخوانند و آنها نیز تحفه‌هایی را به دعبل می‌دهند. بعد از اینکه دعبل از نزد امام
رضا (ع) باز می‌گردد دوباره حاکمان به رویه خود ادامه می‌دهند و به تعقیب دعبل می‌پردازند.
به نظر این شاعر و پژوهشگر مشهدی عشق به اهل‌بیت (ع) همه زندگی دعبل را فرا گرفته بود و شاید یکی از علل ماندگاری‌اش هم همین باشد که این عشق و ارادت در اشعارش بازتاب داشته است: دعبل اشعار بسیاری در این زمینه دارد. او حتی با ابراز ارادت به امام هشتم (ع) و اجداد طاهرینش (ع) باز هم به برائت‌جویی از مخالفان این خانواده مطهر (ع) می‌پرداخته است. همین است که دعبل را همواره در دشمنی با خلفای عباسی می‌بینیم در حدی که او در نیمه دوم عمر خود حتی یک روز آرام نداشته و همواره در حال گریز از دست مأموران مامون بوده است.
اولین ملک‌الشعرای آستان
شعرخوانی در حضور امام رضا (ع) و هدیه گرفتن از ایشان و حتی اشک ریختن این امام معصوم (ع) هنگام شنیدن شعر باعث می‌شود مصطفی‌زاده عنوان «نخستین ملک‌الشعرای آستان مقدس رضوی» را به او نسبت دهد، او در این‌باره می‌گوید: به نظرم دعبل اولین ملک‌الشعرای آستان مبارک است. این سخن را هم به این دلیل می‌گویم که او تنها شاعری بوده که در محضر مبارک امام رضا (ع) شعر خوانده و از ایشان هدیه دریافت کرده است. چه چیزی از این بهتر که دلیلی باشد تا دعبل را به این عنوان بخوانیم. در پنجاه سال گذشته ده‌ها ملک‌الشعرای آستان قدس داشته‌ایم، همه آنها شعر‌های بی‌نظیری برای اهل بیت (ع) سروده‌اند؛ ولی تنها شاعری که برتری و نفوذ شعرش را خود حضرت (ع) تأیید کرده‌اند، دعبل بوده است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
